djusse

Walon (Rifondou)

Etimolodjeye 1

Do francès juste, timproumint epronté på walon. Li mot francès vént do latén iustu- (djusse, ki shût l' djustice u les dujhances). Li mot latén n' a moussî e walon fok po l' no d' djin (Sint) Djosse, avou u latén ki toûne a o, come dins pôsse, gosse etch.

Prononçaedje

AFE :
- diferins prononçaedjes :
  - /d͡ʒys/ /d͡ʒœs/ (minme prononçaedje cåzu pattavå)
  - (pa rfrancijhaedje) /ʒys/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /d͡ʒys/ ^{aschoûtez lu}
Ricepeures : nén rcepåve

Adviebe

djusse (nén candjåve)

nén dpus ni moens k' i n' fåt, unicmint.
- On a djusse yeu l' tins d' boere on dmey.
- Ele n' a pupont d' gosse po rén, ele ni magne cåzu pus, et s' continter do pepyî djusse çou k' i fåt po n' nén mori d' fwin — Émile Pècheur (fråze rifondowe).
on court tins.
- Djusse divant l’ Tossint, gn a ene algaråde inte les deus roufions, et les deus peres monter so leus grands tchvås — Lucyin Mahin.
simplumint, sins fé des mirlifitches.
- S' i gn a ds ôtes ki volèt ki dji lzî evoye, ni balzinez nén: dimandez mel djusse — Lorint Hendschel.
- Li mwaisse ovrî trove Djeråd edoirmou so li schoupe:
  -To doimes, Djeråd ?!
  - Neni, dj' esteu djusse eniké.
egzactumint.
- C' est l' agaece k' a s' ni dins l' grosse hesse k' est djusse ki rwaite li vite di m' tchambe— Lucyin Mahin.
simplumint, sins poleur fé ôte tchoi.
- Ça s' dit ovrî et c' est djusse bon po-z araedjî tot.

Parintaedje

djustumint

Addjectif

	singulî	pluriyal
omrin	djusse	djusses
femrin padrî	djusse	djusses
femrin padvant	djusse	djussès

djusse omrin et femrin

k' est dins l' droet do djeu, ki shût li lwè, les uzances.
- Ah ! Hoûtez, ç' n' èst nin djusse : ovrer, lanwi, mori !
  Et po mète lès restants dè ci qui v's-a noûri,
  N'aveûr qu'on flåwe wahê, n'aveûr qui dès clicotes !... — Joseph Vrindts, « Pâhûles rîmês » (1897), "A l'pwète dès incurâbes" (avri 1878), p.55.

Ratourneures

esse tot djusse
- Si c’ esteut ddja tot djusse po l’ amindjî, po l’ bagaedje c’ esteut co bén pire — Jacques Desmet (fråze rifondowe).
nén tot djusse

Mots d’ aplacaedje

comiece å djusse pris

Ratournaedjes

ki shût l' droet del djustice

Inglès : right ^(en)
Francès : juste ^(fr)

Sustantif

singulî	pluriyal
djusse	djusses

djusse omrin et femrin

djin ki s' a todi cdût dins l' djustice.
- Il avént catchî des djwifs tins del guere, ey esse lomé on «djusse emey les nåcions».
omrin todi singulî sacwè ki shût li djustice.

Ratourneures

å djusse
- on n' sèt nén cwè å djusse.
come di djusse; come di djusse et d’ råjhon

Ortografeyes

Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :

djusse : C9, C13, E1, E21, E34, O0, O2, O3, O4, O5
jusse : C8, S0, S117

E rfondou walon :

djusse : R10 (adv.) ^(lére), R10 (addj.) ^(lére), R13

Etimolodjeye 2

Stindaedje do prumî sinse: hena ki mzeure djusse ene contnance.

djusse å laecea
grossès djusses a l' ôle
Adjeyantès djusses (decorreces)
Pititès djusses a l' aiwe

Prononçaedje

AFE :
- diferins prononçaedjes :
  - /d͡ʒys/ /d͡ʒœs/ (minme prononçaedje cåzu pattavå)
- prononçaedje zero-cnoxheu : /d͡ʒys/
Ricepeures : nén rcepåve

Sustantif

singulî	pluriyal
djusse	djusses

djusse femrin

(ahesse di manaedje) hena k' on pout î mete do likide assez po porter d' ene plaece a l' ôte.
- Les djusses å laecea et les soucrîs estént d' vere taeyî — Arthur Schmitz (fråze rifondowe).
- Si tchén mi cnoxhe come si mwaisse;
  I n’ a wåde di hawer sor mi.
  Ca c’ est mi ki ramoenne les djusses
  Da m’ pitite martchande di laecea — viye tchanson (fråze rifondowe).
(no d’ contnou) çou k' gn a dvins.
- Aler cweri ene djusse d' aiwe — Motî d’ Bastogne (fråze rifondowe).