viker

Walon (Rifondou) candjî

Etimolodjeye candjî

Tayon-bodje latén « vixi » (viké); çou ki dene on mot avou l’ cawete di codjowaedje « -er » des viebes.

Prononçaedje candjî

AFE :
- diferins prononçaedjes : /vi.ˈke/ /vi.ˈkɛ/ /vi.ˈkiː/ /vi.ˈki/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /vi.ˈke/
Ricepeures : vi·ker

Viebe candjî

Djin et tins	Codjowa
Cåzant Ind. pr. (dji, dj’)	vike
Atôtchî(s) Ind. pr. (vos, vs)	vikez
Cåzants Ind. pr. (nos, ns)	vicans
Rwaitants Ind. pr., nam. (i/il, ele/elle)	vicnut
Cåzant Ind. fut. (dji, dj’)	vicrè
Cåzant D.I.E. (dji, dj’)	vikéve
Cåzant Suddj. pr. (ki dji, dj’)	vike
pårt. erirece (dj’ a, vos av)	viké
Ôtes codjowaedjes	sipepieus tåvlea

viker

(v. sins coplemint) esse e veye.
- C' est des djins ki vikèt vî.
- Li Bon Diè a todi viké et i vicrè todi. — Motî Forir (fråze rifondowe).
- Si efant n' åreut seu viker.
(v. sins coplemint) passer s' veye d' ene metowe manire.
- Il ont viké trankilmint.
- I vike lu tot seu.
- Tchaeconk vike a s' manire.
- Dj' a l' droet di viker a mi idêye.
- Po e påye viker, soeyoz sourd, aveule et mouwea. — Motî Pirsoul (fråze rifondowe).
- C' esteut ça, portant, m' fi, viker; c' esteut, tot rwaitant sol costé, berweter s' cour dins l' ci des ôtes. — Jean Guillaume (fråze rifondowe).
(v. sins coplemint) (pus stroetmint) esse coraedjeus divant des rascråwes.
- Li måleur aprind a viker.
si bén saveur kidure el societé.
(v. sins coplemint) diveur bouter po saveur magnî (wangnî s' veye).
- I fåt k' on vike tertos.
(v. sins coplemint) atchter çou k' i fåt.
- I costêye tchir viker.
- I vike avou a mitan rén.
- I n' a ki s' pitite djournêye po viker.
- On n' sait d' cwè k' i vike.
(v. sins coplemint) egzister lontins et bén.
- Li Rantoele a stî metowe so pî po fé viker l' walon, aprume emey les djonnes.
(v. sins coplemint) egzister co, après sacwants anêyes, tot djåzant d' on bastimint, evnd.
- Li bår do Blanc a stî basti divant nost angård, et waite, i vike co.
(v. sins coplemint) dimorer, aveur si måjhon.
- I vike a Brussele.
(v. sins coplemint) fé tuzer k' c' est podbon, tot djåzant d' on portrait, d' ene pondeure, d' on scrijhaedje, d' on teyåte.
- Waite on pô ké bea tåvlea: ça vike, hin, ça.
- Li pårler d' Nameur est laid, edoirmant; louke cwand k' i djhèt « mwârt »; dabôrd ki nozôtes a Lidje, nos djhans « mwért »: ça vike, hin ça ! — Yves Rollin (fråze rifondowe).
(viebe å coplemint) passer (si veye, des moumints).
- Dj' avans dipus d' liberté, mins nos l' vicans må. — Louis Baijot (fråze rifondowe).

mot «viker» so on scrît e walon

Ratourneures candjî

esse e veye

li ci ki n' a k' on toû n' vike k' on djoû
kî n' sait bourder n' sait viker
viker so blancs poes
Ci-la, il est degne di viker : dijhêye a èn efant ki magne bén.
Bén t' es hode di viker : dijhêye a ene sakî ki fwait åk di riskeus.
aveur bon d' viker : esse todi binåjhe.
On n' vike pus : on transixh tofer, on-z a peu po ene sakî ki fwait ene sacwè d' riskeus; F. on vit continuellement dans l'inquiétude.
s' apontyî d' viker et s' apontyî d' mori : i n' fåt nén fok sondjî a bén viker, et fé ses petchîs, mins eto s' aprester a bén mori, l' åme e påye.
håsse di viker :
rl a: håsse.

passer s' veye d' ene metowe façon

viker come on nûton, come èn oûsse, come on leu
ene djin åjheye a viker : ene avnante djin, k' on n' a nole rujhe po viker avou leye.
li ci k' est leu, k' i vike come on leu : li ci ki n' vout nén viker avå les djins, ki grougne so tertos, ebén, k' i vike lu tot seu.
On n' såreut viker avou lu (leye) : c' est ene haeyåve djin.
I fåt viker dvant d' mori u : Våt mî viker ritche et mori pôve ki d' viker pôve et mori ritche u : Cwand nos serans moirts, nos n' vicrans pus u : i s' fåt leyî viker : ecoraedjmints po bén viker.
viker a si åjhe u : aveur di cwè viker : esse ritche.
viker l' cou dins l' boure : esse ritche, et n' nén voleur bouter.
viker come on rat; viker å rastrindant : viker pôvriteuzmint.
viker come des tchéns, u : viker come des biesses : viker sins moråle, coûtchî avou totes les femes (tos les omes).
i vikèt come des biesses : i n' ont rén a dire, metans dins ene dictateure.
on n' vike nén avou les moirts
viker por lu, por leye : èn pinser k' a lu, k' a leye.
viker a monde ritourné : fé ttafwait a l' evier.
vey comint çk' on vike : corwaitî li pårt d' ovraedje k' a ddja stî fwait, et çou ki dmore co a fé. F. faire le point, analyser la situation.

esse coraedjeus

Ça lyi aprindrè a viker u : dji lyi a aprins çou k' c' esteut d' viker : dijhêye a ene sakî k' on vént di lyi dner ene coreccion. F. ça lui servira de leçon

(si saveur tini e societé)

i sait bén çou k' c' est d' viker : il est poli, i s' sait moenner cwand il est dvant les djins. F. il a du savoir-vivre

bouter po saveur magnî

On n' vike nén d' l' air do tins : i fåt bén bouter.
I n' vike nén d' l' air ki lyi shofele å cou : i boute comufåt et i vike bén.
viker d' ses bresses : bouter (d' ses mwins) po wangnî s' crosse.
viker ses mwins dins ses potches : sins bouter;
viker a ses crosses u : viker po s' saeyin : esse e s' manaedje, et wangnî s' crosse tot seu, pus avou ses parints.
viker di s' waessén : viker di çk' on wangne.
viker so bouf : bouter sins poleur fé crexhe ses ritchesse.
viker d' ses rintes : èn nén bouter, et aveur des cwårs di ses plaeçmints, lowaedjes, evnd.
i vike di ses rintes et i creve di ses rivnous : (mocreçmint) il a do må d' viker.
viker sol comene u : sol CPAS : aveur ses cwårs del comene, do CPAS. F. vivre de l'assistance publique.

atchter çou k' i fåt

aveur del poenne di viker u : aveur do må d' viker, èn nén aveur di cwè viker : esse pôve.
i fåt viker avou ses pratikes : i fåt atchter çou k' on-z a dandjî azès cis ki vs atchtèt zels-minmes vosse martchandijhe.

dimorer

viker eshonne u : viker avou (ene feme, èn ome) : dimorer dins l' minme måjhone, come ome et feme. #:Li walon, on lingaedje po viker avou (essegne del djåspinreye Viker).