Wiccionaire:Dimande di racsegnes so les mots
Cisse pådje ci, c’ est l’ plaece po dmander åk so on mot u so ene ratourneure : on sinse, ene racsegne etimolodjike, on ratournaedje, evnd.
Po ene racsegne sol Wiccionaire, dimandez so cisse pådje ci.
Hårdêye difoûtrinne candjî
F. ligature (tipografeye) candjî
Comint ratoûnrîz ligature dins l' sinse tipografike, metans : « la ligature ſ + z → ß », u co « œ est une ligature utilisée en français » ? Espontanêymint, dj’ åreu di loyeure, mins come c’ est on mot ddja dné pol sene di pontiaedje « - » ey eployî come mot d' croejhete (sinse 5 do Wiccionaire),… Ene idêye ? Reptilien.19831209BE1 (copene) 28 d' avri 2020 a 09:07 (UTC)
- loyaedje ? li loyaedje s + z → ß
- lete(s) loyeye : œ est ene lete loyeye eployeye e francès
- eloyeye lete(s), eloyaedje: l' eloyaedje s + z → ß ; œ est ene eloyeye lete eployeye e francès
- (on pôreut fé l' diferince etur ene eloyeye lete (e singulî) po des sacwès come ß ou œ, rissintous come des senes prôpes do lingaedje; eyet des eloyeyès letes (plurial) po des sacwès come c+t, s+t k' on trove dins des vîs lives, et ki c' est purade do gåliotaedje)
- Srtxg (copene)
- Dj' a-st eployî eloyeye (pitite/grande) lete po les deus letes ȣ et Ȣ. On voerè bén si ça prind. Reptilien.19831209BE1 (copene) 13 di fevrî 2021 a 17:35 (UTC)
- eloyeure (on wåde li minme cawete, et l' aboctaedje «n' est nén co prins».
mastik(e) candjî
Avou u sins e, c' est l' kesse divins l' DTW. Por mi c' est del mastike, femrin adon, come divins C9 (mastike), E213 (mastik, sins e bénseur) E1 (mastike), E34 (mastique), O2 (mastike), O4 (mastike) et O90 (mastique). Mins divins E178 (masstik, sins e bénseur) gn a 4 sinses : deus omrins et deus femrins. Li passe des mnujhîs (li seule mastike ki dji cnoxhe), est metowe al cogne femrinne. Dji n' voe nén c' est cwè les deus sinses omrins et l' deujhinme femrin da Lobet. Notez k' el mot francès est omrin. Reptilien.19831209BE1 (copene) 28 d' avri 2020 a 11:36 (UTC) — Dji radjoute E212 (f. mastick).
- Adon dji va rfonde "mastike" sol DTW, la k' c' est clairmint femrin.
- C' est eto avou "e" dins R11 (a "tchesse-clå")
- --Srtxg (copene) 12 di nôvimbe 2020 a 22:27 (UTC)
- C' est noté ;-) Reptilien.19831209BE1 (copene) 13 di nôvimbe 2020 a 19:08 (UTC)
F. relativité candjî
Pol fameuse atuzêye, teyoreye da Albert Einstein : théorie de la relativité (restreinte, générale). On trouve r(i)låcion so Wikipedia, l’ Wiccionaire et l’ DTW, (è)rlâcion divins O4. Adon : rilåcivté, rilåciveusté,… Reptilien.19831209BE1 (copene) 3 d' may 2020 a 10:47 (UTC)
- dj' inmreu ostant ene cawete -isté di calcaedje do francès come prumiristé (fr. priorité). => r(i)lativisté. "rilåcion" a trop di sinses po-z esse eployî po ene miersipepieuse sacwè come çouci. Nén dandjî di prinde on long A poy ki li bodje est tot etirmint calké.
- --Lucyin (copene) 4 di may 2020 a 16:00 (UTC)
- Dj' endè profite po-z atåvler "probåbisté" po "probabilité (sinse corant et sinse matematike).
- --Lucyin (copene) 4 di may 2020 a 16:05 (UTC)
- Iva po r(i)lativisté (eyet r(i)latif), dins R11 dispu 2004, nén dins R9 ni dins l' Rantoele. Reptilien.19831209BE1 (copene) 6 di may 2020 a 13:47 (UTC)
F. cartulaire candjî
Dji n' a rén trové sol DTW, Wikipedia, E203, E1, C9. Dj' a pol moumint metou cartulåre a håynaedje, sol modêye di comintåre, apoticåre, evnd., pol dataedje do mot « hayeneige » e 1612 divins l' Cartulaire de la commune de Ciney, mins come gn a todis on dote so cisse cawete la -åre/-aire, ça poreut ttossu bén esse cartulaire, u co tchårtulåre, tchårtulaire (avou l' bodje tchåte), k' on trouve e latén del Moyinådje dizo l' cogne chartularium (ramexhnaedje di tchåtes). Reptilien.19831209BE1 (copene) 6 di may 2020 a 13:39 (UTC)
- Po les mots nén corants (dj' ô bén: ki n' sont dins nou vî motî), prinde li cawete pus walone -åre (come po salåre, vî cogne ki Pablo aveut rtrové ene sawice, mins k' aveut divnou "salêre" tocosté e 20inme sieke). Metans; dins "Vera", dj' a tchoezi "invintåre".
- Cial, dji vôtreu po "tchåtlåre" u "cwårtulåre" u les deus. Dji n' sai pocwè mins tchårtulåre mi shonne mådjhant.
- --Lucyin (copene) 19 di may 2020 a 14:20 (UTC)
- Mi eto, les deus m' vont… Cwand dj' a scrît « tchårtulåre », dji m' a totshûte dit ki dji rsaetchreu bén l' r di tchårt. Reptilien.19831209BE1 (copene) 22 d' may 2020 a 18:17 (UTC)
F. posthume candjî
Comint dirîz : les écrits de Corneil Gomzé ont été rassemblés dans une œuvre posthume intitulée « Avau let champ » ? On pout dire ene sacwè come : les scrijhaedjes da Corneil Gomzé ont stî ramexhnés e-n ene ouve après s’ moirt dizo l’ tite « Avau let champ », mins pout on eployî postume ? Dj' a bén trové ci mot la divins R10 : a tite postume, u co dvins on tecse da José Schoovaerts : C’ est tot lîjant s’ lîve soi-disant postume, ki dj’ a yeu l’ esplicåciyon. (sourdant), mins on direut k' çou n' est nén on mot foirt sipårdou... Li mot n' est nén co dins l' Rantoele. K' endè pinsez ? Reptilien.19831209BE1 (copene) 8 di may 2020 a 10:13 (UTC)
- C' est nén on mot corant dins ls ôtes lingaedjes nerén (et co bén direus dju).
- Li scrijhaedje avou "th", eyet l' cogne et oyance do mot e francès mi dnèt l' idêye ki c' est nén on mot vnou do latén, mins purade on mot grek (do motlî crustin d' eglijhe, k' a plin d' mots greks)
- dins ç' cas, "postume" mi shonne esse li boune cogne e walon.
- Srtxg (copene) 10 d' octôbe 2020 a 13:26 (UTC)
F: dauphin candjî
Comint dirîz "dauphin" (li biesse) e walon? Dôfin? Dôfén? Dåfin?... Oubén avou on L come e vî francès (daulphin/dalphin): "dolfin" / "dålfin"? --Matuzåd (copene) 18 di may 2020 a 12:38 (UTC)
- Målåjheye kesse… Do costé d' Tchålerwè, espontanêymint, sins rwaitî ezès motîs, dj' åreu dit dofén/dåfén /dɔfẽ/ (/dofẽ/ mi shonne drôle et dji doe foirci pol dire), avou /ẽ/ come fén. Dji voe divins R13 dåfin (avou l' minme /ɔ/ ki dins m' prononçaedje), mins dofén /dofɛ̃/ (come e francès u avou on /ɔ/ ?) divins l' DTW et so Wikipedia (w:Dofén ordinaire). Come çou n' est nén ene biesse k' on trouve e nosse payis, i n' est dvins cåzu nou motî. On l' trouve tot l' minme divins E203 : dâfin, E177 (1839) : dâfein ; divins G0 eyet E178 on lome purade cisse biesse la pourcea d’ mer (poursai d’ mér). Come on trouve des disfondowes avou â dj' imreu ostant wårder dåfin acertiné divins R13, et ki rdjond çou k' dit Louis Remacle po çou c' est k' est des mots laténs a + l + cossoune : palma > påme/pâme/panme do costé d' Lidje ; paume/pome Nameur,Tchålerwè et e francès (sins L adon). Et come li mot e patwès latén est *dalphinus, ça m' shonne s' tini. Mins, vos Matuzåd, comint dirîz ? Reptilien.19831209BE1 (copene) 18 di may 2020 a 15:07 (UTC)
- C' esteut "dåfén" dvins l' årtike Wikipedia, ki dji trove pus lodjike (come i gn a "dâfin"), diska djulete 2017, mins Lucyin l'a candjî e "dofén", pace ki "li rfondaedje a stî rcandjî"... Mins i n' esplike nén pocwè il a stî rcandjî... --Matuzåd (copene) 18 di may 2020 a 16:30 (UTC)
- On va lyi dmander... Reptilien.19831209BE1 (copene) 18 di may 2020 a 18:15 (UTC)
- Dins E203, pourcea d' mer po "marsouin" pu po "dåfén" (dandjreus a cåze di leu cråxhe ?).
- --Lucyin (copene) 19 di may 2020 a 15:24 (UTC)
- I divreut esse dins l' imådjî 1000 mots (E199, S199, C199...); dji louke al nute.
- Dj' è profite po fé "dåfinreye" (bassén avou des dåféns)
- --Lucyin (copene) 19 di may 2020 a 15:50 (UTC)
- Rimetou 4 ôrtografeyes des meye prumîs mots dåfén#Ortografeyes.
- --Lucyin (copene) 21 di may 2020 a 17:35 (UTC)
F: colorant & conservateur candjî
Co deus ôtes: kimint dire "sans colorant ni conservateur" ? Motoit come dvins les ôtes laténs lingaedjes: sins colorant ni conservant? Ou "wårdant" el plaece di "conservant"? --Matuzåd (copene) 18 di may 2020 a 12:46 (UTC)
pangolin candjî
wårder li cawete -in? Gn a pont d' rîle inte les deus cawete -én u -in. Come c' est l' fråze JL Fauconnier k' a metou l' mot e walon pol prumî côp, wårdans l' insi.
F. télétravail candjî
teleboutaedje (trové pa Jean Goffart dins si årtike del Rantoele 94 del coirnêye Les tchafiaedjes da Ptit Louwis). Dji cwereu dispu bele ådje ene manire di passer houte di l' ahiket k' åreut yeu dné *teleovraedje. C' est come Cristofe avou l' oû --Lucyin (copene) 27 di may 2020 a 17:16 (UTC)
- Simpe, åjhey a ritni, dji prins ! Reptilien.19831209BE1 (copene) 4 di djun 2020 a 13:43 (UTC)
- On trouve eto teleovraedje, acertiné pa vos-minme Lucyin :
- One des rèxheûwes – èt vos n’ mi froz måy rimougnî m’ parole so ci pont la –, c’est l’ tèlèovrädje. — Lucyin Mahin, Li Rantoele, « Li cwärnêye di l’èconomîye : Lèyi fé, lèyi passer ? », lº 1, esté 1996.
- On trouve eto teleovraedje, acertiné pa vos-minme Lucyin :
foirtoujhea => foitoujhea candjî
En & Fr cluster candjî
F. aurore polaire candjî
Dji n' sai si gn a ddja ene sacwè k' a stî atåvlêye, mins aireur pôlrinne (pôle + cawete -rinne, « dilé do pôle ») mi shonne lodjike. K' endè pinsez ? Reptilien.19831209BE1 (copene) 4 di djun 2020 a 13:56 (UTC)
subjonctif imparfait, subjonctif passé, subjonctif plus-que-parfait candjî
Gn a ene rujhe d' aloyance divintrinne inte les wikipedia po l' alomåcion suddjonctif erirece.
- sol Wikipedia minme, c' est on tins simpe (fr. subjonctif imparfait); c' est eto l' sinse so les tåvleas d' codjowaedjes di l' Aberteke; ça respond a l' alomåcion Nén Durant Indicatif erirece, li tins d' l' indicatif k' a l' minme cawete, apus k' li -xhe
- So les tåvleas d' codjowaedjes do Wiccionaire, li mot suddjonctif erirece est eployî po on rpassé tins, lomé so Wikipedia "Suddjonctif Prezintrece Ripassé"
So ces tåvleas la (mande escuze, dji n' a nén shuvou l' avançmint di c' boket la do pordjet), li fr. subjonctif imparfait est lomé "Erirece durant", dabôrd ki les cognes des cawetes sont les cenes do "fr. passé simple". Li fr. subjonctif plus-que-parfait est lomé avou 4 mots et dji n' sai nén la k' i fåt stitchî l' mot suddjonctif "S. ripassé erirece durant", ripassé s. erirece durant".
Dji vén d' lére li grosse croejhete Rimåke so les dobes erî⁻tins (dj' a metou l' passaedje so l' Aberteke). Il esplike bén ki, pol suddjonctif, li valixhance "prezint" / "passé" n' egzitêye cåzu pus (aprume ki c' est sovint des forveyowès fråzes = des sacwès impossibes). Si minme l' atuze "prezint / passé" est verzinante, abele li sinse "durant / nén durant".
I fåreut motoit rcandjî les tåvleas avou les lomaedjes di Wikipedia (Ripassé tins), u bate li dvize roci u dins l' cåbaret. --Lucyin (copene) 8 di djun 2020 a 16:21 (UTC)
- Adon, si djel tén bén, i nos fåt candjî sol Wiccionaire :
- suddjonctif erirece → suddjonctif prezintrece ripassé (F. passé du subjonctif) : ki dj' åye bouté
- suddjonctif erirece durant → suddjonctif erirece (F. imparfait du subjonctif) : ki dji boutaxhe
- suddjonctif ripassé erirece durant → suddjonctif ripassé erirece (F. plus que parfait du subjonctif) : ki dj' euxhe bouté
- c' est bén ça ? Eto, pocwè indicatif ripassé prézint mins suddjonctif prezintrece ripassé et nén suddjonctif ripassé prézint u co indicatif prézintrece ripassé ? Reptilien.19831209BE1 (copene) 17 di djun 2020 a 19:05 (UTC)
Bork candjî
Bonjour nous sommes borquin de Saint-Hubert et nous cherchons la traduction française du mot wallon borq dit BORK pourriez vous nous aider svp? — Ci messaedje ci, nén siné a stî scrît pa l’ IP 94.109.136.89 (copiner), li 11 di djun 2020 a 08:56.
- Bondjoû. Sorlon l' Motî d' Bastogne, les Borkins sont « les cis do bork » (« ceux du bourg », « les habitants du bourg »). I n' fåt né cweri pus long. Reptilien.19831209BE1 (copene) 11 di djun 2020 a 20:25 (UTC)
Diné so Wikipedia pol pitit ban rebané avou Sint-Hubert (Lussimbork). Et po çou k' est do hamtea a Assesse (Nameur) : vey fr:w:Arville (Assesse) ? On l' escrît sifwaitmint, e Rfondou dj' ô bén ? Reptilien.19831209BE1 (copene) 23 d' octôbe 2020 a 09:05 (UTC)
Diné dvins TR1 po F. Aubechies. I n' fåreut nén wårder li b etimolodjike : Abbecis (1095), Abecheis (1119), Aubechies (XIIIinme sieke) < Albutius (lat.) no d' djin (sourdant). On trouve eto come etimolodjeye : lat. abbatia (moustî) ; u co do latén Aub- < albus (blanc) eyet -chie < casa (måjhone) => viyaedje ås blankes måjhones (sourdant, sourdant). Et po çou k' est do coron -ie, e Rfondou ci sereut -iye, come Ocgniye ? Çou ki dinreut Obchiye (prononcî avou on p pa asmilaedje) ? Reptilien.19831209BE1 (copene) 25 d' octôbe 2020 a 17:24 (UTC)
Minme rujhe pol coron avou Audèrgnî : Ådergniye ? Reptilien.19831209BE1 (copene) 20 d' nôvimbe 2020 a 22:04 (UTC)
F. lézarde candjî
Kimint lomreut on bén cisse blanke lene k' on voe paco dvins des scrijhaedjes imprimaedjes ? E francès on dit lézarde, e-n inglès on dit river, k' est cåzu l' minme e-n almand avou Gießbach, e-n itålyin c' est canaletto (pitit canå),…
On n' manke nén d' mots e walon po dire tot çoula. Por mi, li prumire idêye ki m' a vnou c'est l' cene d' ene creveure, bîleure, findeure. Adon, on ptit mot ki poreut convni c'est crin.
Ene idêye ? Reptilien.19831209BE1 (copene) 27 d' octôbe 2020 a 10:04 (UTC)
- Dji n' comprindeu nén do prumî côp... mins tot veyant l' imådje asteure oyi.
- creveure evnd (eto l' fr:lézarde) mi freut purade pinser a ene flotche d' imprimaedje, ki ça arivéve co bén do tins k' l' imprimaedje si fjheut pa pression d' ene pîce e relief, et ki l' intche n' aléve nén tot la k' i faleut, adon i gn aveut des trôs dins l' cogne des letes...
- po çou k' vos mostrez, ça m' fwait pinser a on tchmin d' vude etur les blokeas d' intche; come des rowes åtoû des blocs di måjhones. Do côp, dj' eployreut voylete (pitite voye)
- --Srtxg (copene) 2 d' decimbe 2020 a 08:05 (UTC)
Avou u sins S : gade-a-royes ? Gn a-t i k' ene roye u puzieurs ? Reptilien.19831209BE1 (copene) 30 di nôvimbe 2020 a 06:34 (UTC)
- Por mi avou s; end a sacwantes.
- Li pluriyal du mot lu-minme (metans, 2 sopoirteus, ou deus zebes) estant gades-a-royes (come botons d' ôr,...)
- --Srtxg (copene) 2 d' decimbe 2020 a 08:08 (UTC)
- On disface gade-a-roye et n' wårder ki gade-a-royes ? Reptilien.19831209BE1 (copene) 11 di decimbe 2020 a 17:01 (UTC)
Målåjheys mots candjî
Dji fwait on hagnon po les dmandes so les målåjheys mots (k' on ritrouve ki dins on motî metans, et k' on n' sait nén bén vey l' etimolodjeye)
âche (C9) candjî
Dins l' DTW i gn a
- Âche (o.n.)[mot veûlî] Lieu où l'on place les verrres qui doivent être recuits. Pwarter a l' âche Porter le verre qui doit être recuit. Pwarteu a l' âche Personne qui porte le verre pour être recuit.
- Trové dins: âche [C9]
Kimint ça sereut e rfondou? Kéné etimolodjeye? (et ké prononçaedje... [aːʃ] ou [aːt͡ʃ] ?
- Por mi, c' est l' francès arche (de recuisson, à recuire), ey adon a mete avou åtche. Acertiné (s' on pout dire) divins G0, t. 2 (deujhinme live) 1880, p. xxxii. Çou ki fwait ki c' est on doblet di arche divins C1 (come divins E1 et E34). Dji n' voe k' çoula. Reptilien.19831209BE1 (copene) 2 d' decimbe 2020 a 09:09 (UTC)
A... adon c' est l' ôte « åtche » (dins l' DTW c' est metou dins on seu årtike, i fåreut dispårti, la k' l' etimolodjeye est diferinne).
- åtche = air (fr:arc, es:arco); famile årtcheure, årtchî, årtchire, årtchou, årtchet, åtchete (k' est on noûmot; tot veyant l' famile, on voet ki ça åreut dvou esse årtchete)
- åtche = boesse (fr:arche, es:arca); famile årtchive
(i gn a eto l' betchete årtch(i)- ki vént do grek; come dins årtchidiyoceze, årtchiduk, (do côp; èn fåreut i nén candjî årtchuveke => årtchiveke (årtchi- + veke) ? ou årtcheveke (årtch- + eveke) ? "u" c' est avou l' calcaedje direk do francès (fwebe "e" do francès => "u"); mins on voet k' i gn a ene famile etimolodjike. Dji pinse ki ça dvreut esse årtcheveke /ɔʀt͡ʃ.ɛ.ˈvɛk/; on trouve: årchèvèque [E1]; archèvèque [E34]; archèvèke [O4]
F. galaxie, nébuleuse, constellation, amas globulaire candjî
Pol prumî dji direu galacseye. Pol deujhinme, come c' est l' minme bodje latén ki nûle, nûlêye, fåt i fé on noûmot sol bodje nûl- u prinde li calcaedje francès nebuleuse ?
Pol troejhinme, Lucyin a-st askepyî l' noûmot stoelreye so Wikipedia (2009) : stoele + -reye (cawete po fé ene troke, come divins cavalreye, troke di cavales) çou ki dene l' idêye d' ene troke di stoeles. Sol blog d' ene djin d' Gochliye, m' shonne-t i, ki s' lome Francis Baudoux, on trouve li mot constelaecion, avou li betchfessî ae, mins i m' shonne ki ça n' a måy sitî on mot do Rfondou (@Srtxg ?) Divins E203, on trouve les ratourneures mass di steûl et cakai di steûl, endè fåt i fé des sinonimes : masse di stoeles et cakea di stoeles (motoit ene cåkêye di stoeles). Pol cwatrinme, dji n' a nole idêye, come c' est eto ene troke di stoeles... Ene amasse di stoeles ?
Reptilien.19831209BE1 (copene) 11 di decimbe 2020 a 19:22 (UTC)
- oyi, galacseye a ddja st eployî sacwants côps.
- pol 2inme; minme si l' bodje latén est l' minme, c' est on mot sincieus constrût sol tård direk do latén; i n' rishonne nén å mot corant dins les romans lingaedjes ki dji cnoxhe (metans, e castiyan, nube (nûlêye), nebulosa); di pus, i gn a del parintêye ki s' fwait dzeur, nén avou on sinse di nûlêye, mins d' sacwè k' on n' voet nén bén (eg, e castiyan, nebuloso, nebulosamente)
- (tot rwaitant ces mots, dji m' abaiti k' e castiyan, ossu bén pa l' oyance ki på sinse, ça rshonne a niebla (brouyård); et k' motoit bén k' l' addjectif nebuloso vénreut d' la et nén do mot sincieus nebulosa)
- po constelaecion c' est on scrijhaedje nén standård (ou motoit minme flotchrece, dji n' a nole sovnance ki Francis åye eployî ene cawete -aecion) po constelåcion
- dji sereut purade po cåkêye ki cakea (pol livea d' uzance; cakea a des sinses nén foirt bén veyous).
- dji direut eto ki cåkêye di stoeles et amasse di stoles serént sinonimes po "amas d'étoiles", nonna ?
- amasse (avou oyåve "s") a-st on sinse ki çou k' est amassé est precieus (on l' dit po on moncea d' ôr, on trezôr,...); ça va foirt bén po les stoeles pinse dju.
- --Srtxg (copene) 11 di decimbe 2020 a 20:17 (UTC)
Equisetaceae candjî
Po les plantes come tchecawe (cawe-di-tchet).
Li no e sincieus latén n' est nén fwait sol mot tchet mins tchivå, come po tchivåcawe (cawe-di-tchvå) : equiseta , di equus (tchivå) + saeta (crin, poy, soye). Come on-z a prins tch(i)validîs (Equidae) avou candjmint å→al, on poreut fé l' minme : tchivå + soye (pus près etimolodjicmint) + -acêye (come divins cawoûtacêye, stoelacêye, evnd.), çou ki dinreut tch(i)valsoyacêye ene miete dur a dire, tchivåsoyacêye pus åjhey ? Ene ôte idêye ? Reptilien.19831209BE1 (copene)
- si c' est po des plantes come tchecawe, adon tchecawidêyes mi shonne pus simpe, et constrût sor on mot walon pus corant (on trouve tchecawe dins sacwants nos d' plaece eto)
- --Srtxg (copene) 11 di decimbe 2020 a 20:04 (UTC)
- Avou ene cawete -idêye — ki respond å francès -idée, come dins iridiées, orchidiée, et ki m' shonne esse li femrin di -idé (po les biesses) e walon -idî — u bén l' cawete -acêye ? Gn a-t i d' ôtes plantes e walon avou l' cawete -idêye ? Dji n' a trové ki orkidêye. Et tot cåzant di cisse cawete la, a cuzén#Etimolodjeye 2, li famile dinêye est Culicidêyes, mins ça divreut nén esse Culicidîs (F. culicidés) ? Reptilien.19831209BE1 (copene) 11 di decimbe 2020 a 22:21 (UTC)
l’Étâré / Létâré ? candjî
On trouve ci mot la dins ene ouve do tchanteu Louis Arnoldy : A l’Étâré. I m' shonne ki c' est l' minme mot kel ci k' on trouve divins E203 : Létâré (diné come li dimegne do mitant do Cwareme), u co Létårêye u Létåré divins E1 (F. Laetaré, laetare, cwatrinme dimegne do Cwareme). Cwè ndè djhoz ? Reptilien.19831209BE1 (copene) 6 di djanvî 2021 a 09:51 (UTC)
- Oyi, ça shonne bén esse çoula; dji direu minme: Â l’Étâré (minme dins des motîs walons les "â" et grandès letes n' estént nén todi notés).
On mescôpaedje po  Létâré (å létåré) ou motoit Al Létâré (al létårêye) (come li mots est eployî copurade do costé d' Måmdey, wice k' i n' fijhèt nén l' diferince etur les cawetes omrinnes et femrinnes, c' est nén åjhey a dire)
Nole acertinance di trovêye, dj' a don shuvou les ôtes lingaedjes, aprume li francès, et lomé so Wikisourd (come modele) ci sene la asterisse (F. fr:astérisme), k' est on sene di pontiaedje avou troes asterikes. Si ça vos va, on l' pôreut radjouter el Wiccionaire. Si vs avoz ene meyeuse idêye, dijhoz ns el. Reptilien.19831209BE1 (copene) 9 di djanvî 2021 a 13:08 (UTC)
F. fellation candjî
.jpg)
… pask' i nos fåt bén oizer traitî tos les sudjets !
Divins èn emile ki dj' a rçuvou ayir :
Monsieur Le Reptile[sic], bonjour,
Je n'ai pas trouvé sur votre "Wiccionaire" comment on dit "fellation" en wallon. Je suis pourtant certain qu'il doit exister un mot pour ça. Savez-vous où puis-je trouver une réponse à cette question ?
Sincèrement vôtre,
G. Bertrand
Po dire el veur, dji n' î aveu måy sondjî ! Come c' est aprume on mot latén : fellatio, on poreut rprinde el bodje et l' riwalnijhî felåcion ? Divins l' DTW on trouve shoflete (do viebe shofler), surmint so l' idêye k' el viedje vedje c' est ene buze k' on shofele didins.
_2%C2%BA_Congresso_Nacional_da_CSP-Conlutas_Dia1_022_Romerito_Pontes_(18095563773).jpg)
Li francès a-st ene grande ritchesse di ratourneures sol sudjet :
- faire, tailler, tirer une pipe
- tailler une plume
- manger une sucette (à la viande), une babelutte
- sucer
- tutoyer le pontife
- bourrer la pipe
- faire une gâterie
- pomper le dard
- …
Mi, ki so ene miete timide, dji di : tchanter dins l' micro.
Et vos mes djins, avoz ene sacwè a nos dire sol sudjet ? Reptilien.19831209BE1 (copene) 12 di djanvî 2021 a 14:13 (UTC)
- Bondjoû Reptilien,
- Oufti, ké djeu avou ci djinre di mots rola.
- Shoflete m' shonne bén (di pus, come vos l' av dit, il est d'dja riprindou). Po sinonime, ey al plaece di "felåcion" (foirt francès), on poreut eto uzer verzinsucion : on mot-valijhe avou verzin (sperme) yet sucion come dins lipisucion ([WA/Literå] liposuccion). Vost innuendo (come on l' dit e-n Inglès) shonne ossu bén.
- Yeyet Monsieur Bertrand, ki vs avoz evoyî cisse dimande shonne bén ene mitan timide eto, veyånmint k' i n' a nén scrît ès pitit no. XD::Amiståvmint,
- --Èl-Gueuye-Noere (copene) 12 di djanvî 2021 a 15:13 (UTC)
- « Yeyet Monsieur Bertrand, ki vs avoz evoyî cisse dimande shonne bén ene mitan timide eto, veyånmint k' i n' a nén scrît ès pitit no. » Siya, i l' a scrît, c' est mi kel a ridût (raptiti) pa respet. Reptilien.19831209BE1 (copene) 13 di djanvî 2021 a 09:35 (UTC)
- « verzinsucion », mins çou n' est nén (a tos côps) l' suçaedje do spieme, a l' apôzite del cråxhe avou l' liposuccion. Reptilien.19831209BE1 (copene) 13 di djanvî 2021 a 09:45 (UTC)
- Pol mot tecnike; come dins tos ls ôtes lingaedjes romans, on calcrè l' mot latén fellatio => felåcion (ki n' est nén pus francès ki castiyan ou itålyin).
- Pol cåzaedje corant, oyi, shoflete; i gn a ossu "Mareye shoflete"
- I fåreut vey dins l' motî des mots måhonteus çou k' i gn a d' ôte (dji va vey si djel ritrouve dins m' bibioteke)
- --Srtxg (copene) 13 di djanvî 2021 a 12:08 (UTC)
- @Pablo : Ç' est nén l' etimon ki shonne foirt francès, ç' est purade el prononçaedje k' åreut ç' mot, "felåcion", ki shonnreut foirt francès.
- --Èl-Gueuye-Noere (copene) 13 di djanvî 2021 a 17:04 (UTC)
- D' èn ôte costé, si les francès s' metèt copyî l' prononçaedje walon...
- Dj' a rwaitî dins l' pitit live "Les Wallons de Belgique"; et a m' grande sorprijhe, dji n' a rén trové sol sudjet. çou ki s' aprepeye li pus c' est ene kénte wice ki l' viebe "foumer" est eployî.
[FR] Serf candjî
- Bonswer tertos yet tertotes,
- Cmint ç' k' on dit on "serf" e walon, dins l' sinse shuvant ? :
- [FR] Serf > Vassal
- [WA] ? > Waslet
- Dank davance,
- --Èl-Gueuye-Noere (copene) 13 di djanvî 2021 a 22:01 (UTC)
- Dank bråmint des côps. :-)
- Amiståvmint,
- --Èl-Gueuye-Noere (copene) 15 di djanvî 2021 a 16:20 (UTC)
Indek > Indecse ? candjî
- Bondjoû tertos,
- Dj' a veyou k' il esteut scrît "indek" sol mwaisse pådje do Wiccionaire, mins il est scrît "indecse" sol mwaisse pådje do Wikipedia. Dj' a trové ene intrêye pol prumî, mins nén pol sgond. Est-ç' k' "indecse" est, ç' k' on lome voltî, on vî rfondou ?
- Amiståvmint,
--Èl-Gueuye-Noere (copene) 20 d' djanvî 2021 a 15:54 (UTC)
- Bondjoû,
- El coron -k(e)/-cse, c' est ene sacwè k' est co so balance, et c' est målåjhey di responde s' i fåreut scrîre l' onk purade ki l' ôte. Metans on scrît seke (F. sexe) et nén secse pask' il est acertiné dinsi ezès prumîs motîs (E203), et s' on mete li -e c' est pask' « i gn a onk e francès » (Lucyin, vaici, 2019). I shonne kel « troke KS al fén do mot n' est waire walone » (Lucyin, vaici, 2017). Come indek est acertiné divins E203, c' est çti-la ki dj' a prins po Wikisourd. Motoit åreut i falou prinde indess (indéss, E177), mins adon sins -e come i nd a pont e francès ? Motoit k' i fåreut dire eto tek (ou purade teke come i gn a on -e e francès) purade ki tecse eto acertiné divins E203...
- Et vos, Sam' ké tchuze firîz ? Reptilien.19831209BE1 (copene) 20 d' djanvî 2021 a 16:36 (UTC)
- Ç' est nén åjhey di tchoezî etur les deus cognes. L' absance då "x" (tot seû) e rfondou nos aide nén. Pocwè nén warder les deus ortografeyes, veyånmint k' eles sont tos deus uzêyes.
- --Èl-Gueuye-Noere (copene) 21 di djanvî 2021 a 02:33 (UTC)
- Eployî on scrijhaedje "x" ni candje nén grand tchoi; la ki l' aroke c' est aprume ene sacwè d' fonolodjeye (prononçaedje). Normålmint on n' pout nén aveur ene cloyowe cossoune ki finixh avou [ks].
- I gn a des adaptaedjes [ks] -> [k]; mins ossu [ks] -> [s] (c' est nén les seus cas; come on pout vey avou les dobletes tiene/tier ([ʀn] -> [n]/[ʀ]; sôre/sôte ([ʀt] -> [ʀ]/[t]). Do costé do levant c' est purade li cmince del troke k' est wårdé, et do costé do coûtchant purade li fén (on l' pout vey eto avou -ea ([ea] -> [ɛ:]/[ja]).
- On pôreut eto imådjiner on "scrijhaedje a betchfessî" et k' on prononce [k] ou [s] sorlon les djins... (come on aveut abandné li lete "x" dji sereut purade po "indecse" dins ç' cas; dj' ô bén "indecse" åreut deus prononçaedjes : [ɛ̃dɛk] ou [[ɛ̃dɛs]). I gn a eto come avantaedje ki ça wåde li minme cogne dins les parints (indecser), et dins ls eployaedjes k' ont ddja stî fwaits (ratournaedjes éndjolikes, Wikipedia,...). I n' a nén tant d' mots k' çoula, mins sacwants sont foirt eployîs (anecse, bocse, facse, lucse, tacse, tecse; "tecse" est vormint foirt eployî)
- --Srtxg (copene) 27 di djanvî 2021 a 13:30 (UTC)
Nén simpe di sawè dins ké croejhete mete èç mot la. Ça vént d' on viebe flamind, mins waire eployî come viebe e walon. I n' s' eploye e walon ki dins les vierbires : fé chlop u co aler (e) chlop. Djel a metou (dj' ô bén chlop tot seu) come sustantif pol moumint, tot li rmetant å francès F. faire dodo, u co e walon fé nannan. Si vs avoz ene meyeuse idêye, dji vos schoûte. Reptilien.19831209BE1 (copene) 26 di djanvî 2021 a 14:08 (UTC)
Espontanêymint, dji direu di cisse lete la k' ele est royeye (di royî). Avoz ene ôte idêye u ça vos shonne bén ? Reptilien.19831209BE1 (copene) 9 di fevrî 2021 a 09:10 (UTC)
- Ou simplumint båré ?
- C' est çou k' a stî eployî pol ratournaedje di strikethrough (çou ki s' fwait avou l' etikete "s" e-n HTML)
- --Srtxg (copene) 13 di fevrî 2021 a 21:58 (UTC)
- Dj' eployreu purade l' omrin; dj' ô bén, ci n' est nén ene (lete latene bårêye) k' est on (B); mins on (B båré) k' est ene lete latene. Li no des letes est omrin.
- (et dji voe k' e francès i fjhèt parey : lettre minuscule latine c barré horizontalement.)
- (dji n' croe nén ki l' sinse del båre (-) ou (/), åye di l' impôrtance (k' i gn åye des cas di deus scrijhas diferins, candjmint d' ene minme lete, mins bårêye di coûtchî ou d' trivié)) => « pitite lete latene c båré» (avou l' unité "c båré" e clintcheyès letes; on pôreut minme eployî ene loyeure : c-båré, come po a-bole, po les cis ki sont eployî come ene unité (çou k' est l' cas di cisse-lale, eployeye dins l' live da Delaite)
- Po les "ptitès grandes letes"; dji metreut "lete latene, e ptite grande lete, ...." purade ki "pitite grande lete latene ...". (dji n' saveu nén ddja k' on aveut metou des
- --Srtxg (copene) 16 di fevrî 2021 a 18:13 (UTC)
- rén a rdire.
- Dji metreu l' addjectif divant: båré B. Gn a eto on båré D e gålwès, edon?
- --Lucyin (copene) 22 d' fevrî 2021 a 18:25 (UTC)
F. R réfléchi, renversé, culbuté candjî
Comint dirîz :
| ↔ | ↕ | ↷ | ||
| ʀ | ᴙ | ʁ | ᴚ | |
| E francès | normå | R réfléchi | R renversé | R culbuté |
Pol prumî dj' eployreu l' bodje muroe, mins dji n' sai si R muroeté poreut daler. Pol deujhinme R riviersé ? Pol troejhinme R ritourné ? @Srtxg @Lucyin ene idêye ? Reptilien.19831209BE1 (copene) 13 di fevrî 2021 a 19:54 (UTC)
- dj' eployreu çoucial:
- (notez ki dj' a candjî l' ôre des colones, li candjmint del dierinne c' est por mi djusse fé les cis des deus ôtes onk après l' ôte)
| ↔ | ↷ | ↕ | ||
| ʀ | ᴙ | ᴚ | ʁ | |
| normå | R å rvier | R (ri)tourné | R rtourné å rvier, ou R riviersé |
- --Srtxg (copene) 13 di fevrî 2021 a 21:59 (UTC)
- fr. réfléchi => muroetrece (egzistêye dedja po les viebes å prono.
- renversé => ritourné
- culbuté => dobe-ritourné
- Mins po les deus dierins, dji di ça et dji n' di rén.
- --Lucyin (copene) 16 di fevrî 2021 a 19:16 (UTC)
- I m' shonne ki "å rvier" est eployî pus coranmint ki "muroetrece" (kimint discrirîz vs les letes cirilikes И, Я, ou co Ԑ et Э ? (mi dji direut k' ele ont l' cogne d' on "N", "R", "3" ou "E" å rvier.
- Po "ritourné" et (co pus "tourné") ça dmeure (por mi todi) dins l' minme plan, c' est djusse en rotåcion (dins l' plan del foye di papî, po ene lete).
- --Srtxg (copene) 20 d' fevrî 2021 a 16:15 (UTC)
Noveas nos di sacwants elemints candjî
Dispu kel tåvlea periodike des elemints a stî metou so Wikipedia, gn a yeu e 2016 sacwants elemints k' ont rçuvou on no podbon : Uub, Uue, Uuh, Uuo, Uup, Uuq, Uus, Uut et Uuu. Vos vloz bén taper èn ouy et nos dire comint çk' on les poreut lomer ? Metans, Uuu a stî lomé d' après l' fizicyin Wilhelm Conrad Röntgen : e francès, inglès, evnd. roentgenium. E walon ça dinreut cwè : rontgeniom /ʀɔ̃t.ɡɛ.ˈnjɔm/, runtgeniom /ʀœt.ɡɛ.ˈnjɔm/, reutgeniom /ʀøt.ɡɛ.ˈnjɔm/ ? U bén on calcaedje riwalnijhî di l' inglès roentgenium /ʀwɛn.ɡɛ.ˈnjɔm/ seatchant so l' espagnol /roent.ˈxe.njo/ ? Reptilien.19831209BE1 (copene) 15 di fevrî 2021 a 10:25 (UTC)
- roentgueniom ? (li burton eploye eto -niom come cawete, et bråmint d' ces nos la sont les minmes; po Rg il eployèt roentgeniom) on lijhaedje sorlon les rîles do rfondou dinreut /ʀɔ̃t.ɡɛ.ˈnjɔm/ /ʀwɛ̃t.ɡɛ.ˈnjɔm/, surmint eto des djins ki lirént /ʀœt.ɡɛ.ˈnjom/ cåze do no del djin.
- Cn : coperniciom, copernikiom ? dji sereu po coperniciom (li wiccionaire portuguès a copernisiom mins c' est ene flotche a coridjî, e rfondou on n' a nén on "s" tot seu etur deus voyales)
- Nh : nihoniom, Fl : fleroviom, Mc : moscoviom, Lv : livermoriom (sont ddja insi dins l' wiccionaire portuguès; dji n' sai nén kî ls a metou)
- Ts : tennesse, Og: oganesson (dedja insi dins l' wiccionaire portuguès; c' est eto les nos e francès, on pout vey pocwè dins les intrêyes do wiccionaire francès ki dnèt des racsegnes so l' etimolodjeye (l' idêye c' est d' shure li minme oyance al fén do mot come les ôtes elemints del minme colone); ça va bén come calcaedje do francès ey eto avoyu l' fonolodjeye do walon.
- po nihoniom ça vént di にほん (Djapon); mins l' uzance est d' adapter l' fonolodjeye do no latén et nén d' aplaker ene cawete å ratournaedje do bodje; do côp, nén djaponiom mins bén nihoniom (a noter ki Nihon est on no d' famile walon eto). Do côp eto, parey po copernicium purade ki copernikiom.
- --Srtxg (copene) 16 di fevrî 2021 a 18:32 (UTC)
- Por mi dji prononcive /røːtgɛn/. Mins li son todi long /øː/ ni va nén sol prumî pî (Urope, ucaristeye, ucaliptusse). (dji so corwaitant li kesse di l' accint tonike e l' amazir, et gn a on stroet rapoirt inte li plaeçaedje di l' accint tonike eyet l' longueur des voyales; fåreut ki dj' mete mes idêyes so papî). Et, po spårgnî des letes, -guniom- => rutguniom; retguniom ; ritguniom (li voyale li pus coûte possibe sol prumî pî).
- coperniciom
- nihoniom, fleroviom, moscoviom, livermoriom: nole rujhe
- tennesse, oganesson: iva.
- --Lucyin (copene) 16 di fevrî 2021 a 19:12 (UTC)
- @Srtxg « tennesse » avou deus N ? Reptilien.19831209BE1 (copene) 19 di fevrî 2021 a 10:31 (UTC)
- Et, po spårgnî des letes, -guniom- => rutguniom; retguniom ; :ritguniom (li voyale li pus coûte possibe sol prumî pî).
- mins c' est nén on mot walon, mins on walonijhaedje d' on no latén d' elemint tchimike (et onk nén naturel avou ça) fwait so on no d' djin ! Por mi i n' a pont d' avance d' edvinter on no ki n' va surmint måy esse eployî pa nolu (on rvént al kesse des noûmots). I gn a måy yeu nolu k' a scrît on tecse avou ç' mot la; mins i gn a-st avou pol moens troes djins k' ont tuzé a cmint l' sicrire; ene a eployî "roentgeniom", ene ôte "roentgueniom", et l' troejhinme a balziné etur "rontgeniom", "runtgeniom", "reutgeniom" et "roentngenium" (pocwè -nium?, motoit ene flotche po "roentgeniom")
- dins tos les cas c' est l' son /ɡɛ.ˈnjɔm/ al fén; pocwè fé on /ɡy.ˈnjɔm/ ki n' si trouve nén dins l' no Roetgen ? Li seule vraiye kesse shonne esse kimint scrire li /ɡɛ/, wårder l' cogne do no (...geniom) ou shure li scrijhaedje walon (...gueniom))
- --Srtxg (copene) 20 d' fevrî 2021 a 15:58 (UTC)
Comint l' escrire e rfondou ksilofone u gzilofone ? Si c' est on calcaedje do francès, dji direu l' deujhinme. Mi djel prononce avou KS /ksilɔfɔn/. Divins FO4 c' est xilofone. Reptilien.19831209BE1 (copene) 19 di fevrî 2021 a 10:29 (UTC)
- Dj' eployreu zilofone (Come Zavî, zenofobe, zenon (elemint Xe),...)
- --Srtxg (copene) 20 d' fevrî 2021 a 15:46 (UTC)
- Oyi, pocwè dji n' î a nén sondjî ! Reptilien.19831209BE1 (copene) 23 d' fevrî 2021 a 06:06 (UTC)
Dj' a metou l' bodje Cele pol moumint (come po adule, asfale, insule), mins dji n' sai nén vormint. Ci mot la a ddja parexhou ene sadju ? Reptilien.19831209BE1 (copene) 22 d' måss 2021 a 13:44 (UTC)
I m' shonne ki ç' mot la n' est pus waire eployî. Mins adon, comint l' lomer : ipopotame ? Reptilien.19831209BE1 (copene) 24 di måss 2021 a 13:04 (UTC)
Sacwants nos d' biesses candjî
Comint dirîz : kangourou, koala, opossum (del famile des marsupiaux) ; rhinocéros (del famile des rhinocérotidés) ; chacal (del famile des tchinidîs) ; zébu (del famile des bovidîs) ; paresseux (del famile des édentés) ; phacochère (del famile des suidés) ; hyène (del famile des hyénidés). C'est des biesses ki sont tot l' minme foirt kinoxhowes. Reptilien.19831209BE1 (copene) 25 di måss 2021 a 16:07 (UTC)
- Deus di zels sont ddja dins les motîs : zebu : R10 et hiyinne.
- pol fr:paresseux, dj' atåvelrè bén grand sodoirmant
- po ls ôtes: kangourou, kowala, opossom, rinocerosse, tchacal, facochere (ou singlé a boyes, a môde do lomaedje inglès; ou co singlé d' Afrike)
- --Srtxg (copene) 28 di måss 2021 a 23:32 (UTC)
- tchacal est ddja avou /tch/ sol wiccionaire; on l' trouve avou /ch/ dins on tecse walon e Feller.
- Dins les ôtes lingaedjes, on trouve ossu bén /ʃ/ /t͡ʃ/ /d͡ʒ/ ... li mot francès, ça vénreut do turk "çakal" (/t͡ʃ/ dabôrd), mins lu-minme do piersan شغال šaḡâl (/ʃ/ do côp). E-n inglès c' est jackal (/d͡ʒ/; ki pôreut dner ene rifondowe djacal...
- Après tuzaedje, li son /ʃ/ est l' pus spårdou dins les lingaedjes; c' est l' ci do tayon-bodje (piersan); les lingaedjes ki n' ont pont ç' son la ont pris /t͡ʃ/; mins come e walon c' est possibe, adon => chacal (come e francès; mins ossu come e catalan (xacal), galicyin et portuguès (chacal), itålyin (sciacallo) (tos zels, shonne-t i, ont pris l' mot do francès eto)
- PS: dins les nos d' biesses, dj' aveu i gn a ddja lontins walonijhî margay (ki dji cnoxhe come yaguaretá dins m' castiyan natif (no vnant do gwarani); mins dji trovéve "margay" plaijhant, la k' il est omofone do mot walon margaye), eyet kékès biesses del Nouve Zelande: kiwi, mowa, harpagornisse
- --Srtxg (copene) 29 di måss 2021 a 00:02 (UTC)
- cangourou (kangourou E199,WP199,O199,C199,E198,S199), cawola, opossom (del famile des cangouridîs) ; rinocerosse (rinocéros′ (E198, E199,C199, WP199,S199, rinocéros [O199]) del famile des rhinocidîs) ; tchacal (del famile des tchinidîs) ; zebu (zebu) (del famile des bovidîs) ; grand sodoirmant (del famile des sindintîs) singlé d' Afrike (del famile des pouchlidîs) ; hiyinne.
- https://berdelaedje.walon.org/viewtopic.php?p=8107#8107
- --Lucyin (copene) 15 di djanvî 2024 a 11:20 (UTC)
F. groupe nominal candjî
Comint dirîz çoula ? Dj' a metou pol moumint « troke lomrece » a prono. Do viebe lomer avou l' cawete -rece come divins addjectivrece (F. adjectival). Ene ôte idêye ? Reptilien.19831209BE1 (copene) 27 di måss 2021 a 14:22 (UTC)
- lomer c' est dner on no (en: name), nén l' sinse croejhetrece di no (en: noun).
- dji wådreu (ou ahivreu? :-) ) èn addjectif nominå(le) : groupe nominå, troke nonimåle; ou si on n' vout nén fé des noûmots: troke aloyeye å no.
- po lomer les trokes di mots ki rotént come onk tot seu, i gn a ddja, sorlon l' sôre, les noûmots addjectivire, sustantivire,...
- --Srtxg (copene) 28 di måss 2021 a 23:38 (UTC)