|
<B><FONT COLOR="#ff0000"><P>ratourner</B></FONT> [[Codjowaedje tourner|Codjowaedje]]
<B>I.</B> [v.s.c.]
<B>1.</B> rivni so ses pas, et rariver (aviè l' cåzeu). <I>Cwand il a arivé al coine do bwès, il a ratourné.</I> <I>Il aveut rovyî s' poite-foye; il a falou k' i ratoûne</I> ([[P. Defagne]]). <I>Cwand vs seroz dijh pas lon, vos ratoûnroz.</I> <span lang=fr>F. faire demi-tour.</span>
<B>2.</B> tourner pattavå. <I>Après aveur tourné, ratourné et ratoûnress, dji pierda pacyince et dji rivna</I> (ramexhné pa [[J. Haust]]). <I>Il esteut ki tournéve et ki ratourner åtoû del måjhon</I> (ramexhné pa [[M. Francard]]). <I>Vo l' la po Dongbiè; i toûne et ratoûne dins l' viyaedje; gn a bråmint k' el conoxhnut, mins on l' sint vni d' å lon</I> ([[P. Moureau]]). rl a: [[Motî:catourner|catourner]], [[Motî:caroter|caroter]]. <span lang=fr>F. faire les cent tours, circuler en tous sens.</span>
<B>II.</B> [v.c.]
<B>1.</B> fé rivni aviè l' cåzant (des biesses k' end alént). <I>Evoyîz l' tchén po k' i ratoûne les vatches.</I> rl a: [[Motî:ratchessî|ratchessî]]. <span lang=fr>F. ramener, faire revenir.</span>
<B>2.</B> rimete so l' prumî costé (ene sacwè k' aveut ddja stî rtournêye). <I>Il a ratourné l' vôte sol paile.</I> <span lang=fr>F. retourner.</span>
<FONT COLOR="#0000ff">>> I lyi a ratourné s' mwin dins s' figueure:</FONT> i lyi a tapé ene bafe, avou l' dos del mwin.
<B>3.</B> rashir on cåzaedje, on scrijhaedje, èn oteur d' ene langue a l' ôte. <I>A-t on dedja ratourné Victor Hugo e walon ?</I> <I>" âsif ! " e lingaedje amazir, ça vout dire " les aiwes ! les aiwes ! "; les pus maléns ratournént e l' arabe po les campeus coprinde: " l' ouwed ! l' ouwed "</I> ([[L. Mahin]]). rl a: rimete, tradure, radapter, [[Motî:redjårber|redjårber]], translater. <span lang=fr>F. traduire.</span>
<B>4.</B> ritourner dins tos les sinses. rl a: [[Motî:racatourner|racatourner]].
<FONT COLOR="#0000ff">>> I nos fåt rtourner et ratourner l' afwaire:</FONT> nos è dvans rwaitî tos les pondants et les djondants (el bén corwaitî). <I>Dj' a tourné et ratourner l'afwaire et dj' n' î voe gote.</I>
<B>III.</B> <FONT COLOR="#ff0000">si ratourner</FONT>: si rtourner dins tos les sinses. <I>Tant k' popa n' esteut nén rintré, moman si rtournéve et s' ratourner dins s' lét</I> ([[P. Defagne]]). rl a: si cverouyî, si ctoide.
Disfondowes: <span lang=wa-feller><FONT COLOR="#800080">ratoûrner</FONT>, ratoûrnè, ratourner</span>.
Etimolodjeye : viebe [[Motî:tourner|tourner]], [[cawete ra-]]
| <B><FONT COLOR="#ff0000">ratoûne</B></FONT> [f.n.] plaece, moumint k' on ratoûne. <I>Vos froz bén on ptit boket di tchmin avou mi:: oyi, dj' irè disk' al ratoûne.</I>
Coinrece [[Payis d' Tchålerwè]].
| <B><FONT COLOR="#ff0000">ratournêye</B></FONT> [f.n.]
<B>1.</B> bafe k' on dene avou l' mwin ratournêye. <I>Li pere lyi a fotou ene boune ratournêye.</I> <span lang=fr>F. giffle (du revers de la main).</span>
<B>2.</B> (pa stindaedje) volêye di côps. <I>Li djoû k' dj' a pierdou les sôs des comissions, dj' end a yeu ene di ratournêye</I> ([[P. Defagne]]). rl a: danse, [[dobleure]], trimpe, frotêye. <span lang=fr>F. correction, raclée, punition, tripotée.</span>
<B>3.</B> (pa stindaedje) pierdaedje avou bråmint d' diferince inte deus lûteus, deus ekipes, deus årmêyes. <I>ût a rén: l' Arabeye Sawoudite a yeu l' ratournêye di s' veye.</I> rl a: plouzêye, taene, dobleure, rigodinne. <span lang=fr>F. défaite cuisante, débacle, humiliation.</span>
Disfondowes: <span lang=wa-feller><FONT COLOR="#800080">ratoûrnêye</FONT>, ratoûrnée, ratournêye, ratoûrnèye, ratoûrnéye, ratournée</span>.
| <B><FONT COLOR="#ff0000">ratourneure</B></FONT> [f.n.] manire di dire, tipike d' on lingaedje. <I>On cite eto, tos tchamps tos payis, li ratourneure " les pondants et les djondants " ki vout dire " totes les sacwès a vey avou ene afwaire ", et k' on tradût co bén sovint e francès pa <span lang=fr>" les tenants et les aboutissants "</span>.</I> <I>C' est ene sacwè d' bén do disfinde li pårler, l' accint, les spots, les ratourneures di nosse viyaedje, di nosse veye, di nosse vijhnåve</I> ([[L. Hendschel]]). <I>Dj' a toumé so on live di mots avou 700 ratourneures e Xharintès</I> ([[P. Dufaux]]). rl a: [[Motî:sipot|sipot]], [[Motî:rivazî|rivazî]], [[Motî:rime-rame|rime-rame]]. <span lang=fr>F. expression, formule, tournure de phrase, proverbe, aphorisme.</span>
| <B><FONT COLOR="#ff0000">ratournaedje</B></FONT> [o.n.]
<B>1.</B> rivnaedje so ses pas. <span lang=fr>F. retour en arrière.</span>
<B>2.</B> tournaedje pattavå. rl a: catournaedje, ratoû, ratournicaedje. <span lang=fr>F. détour, démarche.</span>
<B>3.</B> metaedje en ene ôte langue. <I>End a-t i fwait, des ratournaedjes e walon !</I> <I>Li neyerlandès est on lingaedje metou so pî å 19inme sieke a pårti do ratournaedje del Bibe.</I> <I>Gn a deus liveas di ratournaedje do walon e francès: li mot po mot, et l' esplicant</I> ([[G. Cabay]]). <span lang=fr>F. traduction.</span>
Disfondowes: <span lang=wa-feller><FONT COLOR="#800080">ratoûrnèdje</FONT>, ratoûrnadje, ratournâdje</span>.
| <B><FONT COLOR="#ff0000">ratourneu</B></FONT>,
<B><FONT COLOR="#ff0000">ratourneuse</B></FONT> u
<B><FONT COLOR="#ff0000">ratoûnresse</B></FONT> [o.f.n.] li ci (cene) ki ratoûne des scrijhaedjes u des cåzaedjes d' ene langue a ene ôte. <I>C' esteut on djonnea k' aveut, o, di-set, dijh-ût ans, va, et k' aveut stî e scole a Abidjan; c' est lu ki fjheut do ratourneu</I> ([[Y. Gourdin]]).
| <B><FONT COLOR="#ff0000">ratournåve</B></FONT> [addj.] ki pout esse ratourné (tradût d' on lingaedje a l' ôte). <I>Les cåzaedjes do Pårlumint Uropyin divrént esse ratournåves dins tchaeke des 22 lingaedjes di l' Union Uropyinne racrexhowe</I>. F. <span lang=fr>traduisible</span>.
Etimolodjeye : viebe "ratourner", [[cawete -åve]], 2002.
| 