Contenu supprimé Contenu ajouté
Djihinne1 (copiner | contribouwaedjes)
Aucun résumé des modifications
Aucun résumé des modifications
Roye 1:
== {{L|wa}} ==
{{djermon-motwi|wa}}
 
=== {{H|etimolodjeye|wa|1}} ===
{{==Reu}}
<B>I.</B> [addj.]
#[[prôpe avou rén]]
 
<B>1.</B> [[Motî:nete|nete]] (bén rnetyî, sins nole taetche). <I>Do prôpe lindje.</I> <I>Vosse prôpe tchimijhe est sol plantchî.</I> <I>On n'&nbsp;årè nén åjhey po l'&nbsp;rawè prôpe</I> ([[R. Hostin]]). <I>Dji lyi aveu dit d'&nbsp;mete ene prôpe camizole</I> ([[P.J. Dosimont]]). <span lang=fr>F. propre, lavé, débarbouillé.</span>
<FONT COLOR="#0000ff">&gt;&gt;&nbsp;prôpe et nete:</FONT> [[ridoblaedje di sinonimes]].
<FONT COLOR="#0000ff">&gt;&gt;&nbsp;prôpe et nete come el rowe Påkete:</FONT> bén prôpe.
<FONT COLOR="#0000ff">&gt;&gt;&nbsp;prôpe come on pronne k'&nbsp;a stî lavé deus côps; u: ossu prôpe k'&nbsp;on navea k'&nbsp;a stî pelé deus côps; u: prôpe come on nou sô; u: prôpe come li cou d'&nbsp;l'&nbsp;efant Djezus:</FONT> bén prôpe, bén lavé. rl a: [[Motî:rilure|rilure]], [[Motî:riletchî|riletchî]], [[Motî:blinker|blinker]].
<FONT COLOR="#0000ff">&gt;&gt;&nbsp;aveur li dzeu di s'&nbsp;tiesse ossu prôpe k'&nbsp;on navea pelé deus côps:</FONT> esse [[Motî:tchenou|tchenou]]. rl a: [[Motî:pane|pane di veule]].
 
<B>2.</B> bén moussî, bén abiyî. <I>I fåt vey, si grande djupe a fåkete, come elle est prôpe avou.</I> <I>Li gamene esteut prôpe po fé ses påkes</I> ([[J. Coppens]]). <I>Mon Diu k'&nbsp;i sont beas, k'&nbsp;i sont prôpes; on lzè magnreut</I> ([[R. Joelants]]). On dit eto: [[Motî:gåy|gåy]]. <span lang=fr>F. coquet, élégant, chic, soigné.</span>
<FONT COLOR="#0000ff">&gt;&gt;&nbsp;esse prôpe avou rén:</FONT> esse bea, minme avou des bonmartchîs mousmints.
 
<B>3.</B> ki n'&nbsp;fwait pus dins ses faxhes, tot djåzant d'&nbsp;on påpåd. <I>Cwand i sont prôpes, on les mete e scole.</I>
 
<B>4.</B> k'&nbsp;i gn a pont d'&nbsp;[[Motî:crouwå|crouwås]] dvins, tot djåzant d'&nbsp;ene [[Motî:dinrêye|dinrêye]]. <I>Voste avoenne est co bén prôpe</I> (ramexhné pa [[M. Francard]]). <span lang=fr>F. désherbé, sans mauvaises herbes.</span>
 
<B>5.</B> bén claire tot cåzant del lune. <I>Li lune est prôpe: i va fé bea</I> (ramexhné pa [[M. Francard]]). <span lang=fr>F. détachée.</span>
 
<B>6.</B> (tot djåzant årvier) må prin(jhe). <I>Bén vo t'&nbsp;la prôpe&nbsp;!</I> <I>Si nos n'&nbsp;avans k'&nbsp;ça d'&nbsp;pinsion, nos estans prôpes&nbsp;!</I> ([[J. Coppens]]). <span lang=fr>F. dans de beaux draps, en mauvaise posture, mal loti.</span>
<FONT COLOR="#0000ff">&gt;&gt;&nbsp;Vo l'&nbsp;la prôpe&nbsp;! :: Djel vou bén croere: i fwait s'&nbsp;comission a l'&nbsp;ouxh:</FONT> djeu d'&nbsp;mot avou l'&nbsp;sinse di dvant.
 
<B>7.</B> <FONT COLOR="#ff0000">nén prôpe</FONT>: nén [[Motî:oniesse|oniesse]], nén comifåt. <I>Ça n'&nbsp;est nén foirt prôpe di s'&nbsp;mostrer tot nou al finiesse</I> (ramexhné pa [[M. Francard]]).
 
<B>II.</B> [o.n.]
 
<B>1.</B> <FONT COLOR="#ff0000">do prôpe</FONT>: (tot djåzant årvier) ene laide keure. <I>Bén c'&nbsp;est do prôpe çou k'&nbsp;il ont la fwait a leus vîs parints.</I>
 
<B>2.</B> sakî bon po, capåbe di.
<FONT COLOR="#0000ff">&gt;&gt;&nbsp;prôpe a rén; prôpe a tot; bon a tot et prôpe a rén; prôpe a rén et bon a tot:</FONT> onk ki s'&nbsp;endè fåt dmefyî, k'&nbsp;i n'&nbsp;lyi fåt rén dner a fé. <span lang=fr>F. mauvais sujet, incapable.</span> On dit eto: [[Motî:wasse|laid wasse]], [[Motî:måmå|laid måmå]].
 
<B>3.</B> <FONT COLOR="#ff0000">des prôpes</FONT>: des grossès biestreyes. <I>Bén i nd a fwait des prôpes&nbsp;!</I> On dit eto: [[Motî:bele|des beles]]. <span lang=fr>F. connerie, bêtise, gaffe, maladresse, bévue.</span>
 
Disfondowes: <span lang=wa-feller><FONT COLOR="#800080">pro<SUP>n</SUP>pe</FONT>, prôpe, prope, proûpe</span>.
 
| <FONT COLOR="#ff0000"><B>prôpisté</B></FONT> [f.n.] cwalité d'&nbsp;ene sakî, d'&nbsp;ene sacwè k'&nbsp;est foirt prôpe, dit dins ene fråze emocionrece. <I>Elle est d'&nbsp;ene prôpisté&nbsp;!</I> ([[L. Remacle]]). <I>I fwait ene propisté dins ç'&nbsp;måjhon la&nbsp;!</I> (ramexhné pa [[M. Francard]]).
 
Disfondowes: <span lang=wa-feller><FONT COLOR="#800080">pro<SUP>n</SUP>pisté</FONT>, prôpristé, prôpsuté, prôpté, prôptè, prôpruté, prôprèté, prôprètè, prôprëté, propruté, proprëté, proprëtè</span>.
 
| <FONT COLOR="#ff0000"><B>prôpmint</B></FONT> [adv.] [[Motî:cråndimint|cråndimint]]. On dit eto: [[Motî:håynetmint|håynetmint]]. <I>Ele l'&nbsp;a prôpmint fotou a l'&nbsp;ouxh.</I> <span lang=fr>F. proprement, véritablement, en fait, carrément.</span>
 
Disfondowes: <span lang=wa-feller><FONT COLOR="#800080">pro<SUP>n</SUP>pmint</FONT>, prôprumint, proûpmint, propmint, prôprëmint</span>.
 
==== {{H|ratourneures}} ====
# {{r|[[prôpe avou rén]]}}
 
=== {{H|etimolodjeye|wa|2}} ===
<B>I.</B> [addj.]
 
<B>1.</B> bén da sinne. <I>Èm prôpe pere; mes prôpes parints; c'&nbsp;est dins s'&nbsp;prôpe måjhon; c'&nbsp;est s'&nbsp;prôpe feye.</I> <I>I n'&nbsp;fåt nén dire do må di si prôpe famile.</I> <I>Dji veyeu mi prôpe etermint dins m'&nbsp;sondje et dj'&nbsp;esteu dins m'&nbsp;prôpe waxhea</I> ([[Robert Mathieu]]).
<FONT COLOR="#0000ff">&gt;&gt;&nbsp;mes prôpès djins:</FONT> mi prôpe famile. <span lang=fr>F. propre, personnel</span>; Alm. <span lang=de>"eigen"</span>; Ingl. <span lang=fr>own</span>.
 
<B>2.</B> direk, foirt près, tot djåzant d' on parint. <I>On cuzén djermwin, c'&nbsp;est l'&nbsp;fi d'&nbsp;ene prôpe matante, d'&nbsp;on prôpe mononke.</I> <I>Il a stî piyî pa ses prôpes vijhéns</I> ([[R. Hostin]]).
 
<B>3.</B> vraiy(e). <I>Por mi, dji lyi poitrè m’ vantrin; Il est si bea, s’ est i si fén K’ on direut del prôpe soye </I>([[Noyé walon]]). Loukîz a : [[Motî:veritåve|veritåve]]. <span lang=fr>F. vrai, véritable</span>
 
<B>II.</B> [o.n.] prôpe decidaedje. <I>C'&nbsp;est di s'&nbsp;prôpe k'&nbsp;il a intré drola. Vos n'&nbsp;avoz jawais seu fé on procès-verbå di vosse prôpe</I> ([[J. Coppens]]). <span lang=fr>gré, initiative</span>.
 
<B>III.</B> [adv.] directumint et nén po ene ôte. <I>C'&nbsp;est po mi-minme prôpe, po lu-minme prôpe, po leye-minme prôpe.</I> <span lang=fr>F. en propre.</span>
 
| <FONT COLOR="#ff0000"><B>prôpieté</B></FONT> [f.n.]
 
<B>1.</B> måjhon et ses ahesses, k'&nbsp;est da vosse. <I>Dj'&nbsp;årans por nos les soussols ki dnèt d'&nbsp;plin pî so ene coû et les cortis: c'&nbsp;est ene foirt grosse prôpieté</I> ([[E. Pècheur]]). <I>Come Farawon aveut dit, Djôzef dina ene prôpieté po s'&nbsp;pere eyet po ses frés dvins l'&nbsp;pus bele coine do payis d'&nbsp;Edjipe por zels dimorer drola, sol tere da Ramsès</I> (Li [[Djeneze]]).
 
<B>2.</B> sacwè da sinne. <I>N'&nbsp;î toutchîz nén: c'&nbsp;est m'&nbsp;prôpieté.</I>
 
<B>3.</B> (mot d'&nbsp;éndjoleu) çou k'&nbsp;gn a dins on programe, kimint çk'&nbsp;i toûne. <I>Å dzo do purnea ki s'&nbsp;va afitchî, vos avoz "prôpietés"; clitchîz; vos veyoz ene finiesse-livret a cwate pådjes</I> ([[L. Mahin]]).
 
Disfondowes: <span lang=wa-feller><FONT COLOR="#800080">pro<SUP>n</SUP>pièté</FONT>, prôpièté, prôpiètè, prompiètè, proûpièté, prôpriyèté, prôpriyèté, propriyèté, propriyètè</span>.
 
| <FONT COLOR="#ff0000"><B>prôpietaire</B></FONT> [o.f.n.] li ci, li cene, l'&nbsp;institucion ki c'&nbsp;est da sinne ene måjhon, u ene ôte sacwè. <I>Insi, pol bwès, li ban end esteut prôpietaire</I> ([[P.J. Dosimont]]). <I>li cparexhant a rnoncî por zels a ses oumires et, shuvanmint, els a rindou prôpietaires di ses béns-fonds et béns-meubes</I> ([[Simon li Scrinî]]). <span lang=fr>F. propriétaire.</span>
 
Disfondowes: <span lang=wa-feller><FONT COLOR="#800080">pro<SUP>n</SUP>piètére</FONT>, prôpiètêre, propiètêre, prôpriyètêre, prompiètêre</span>.
 
Etimolodjeye: calcaedje riwalonijhî do F. <span lang=fr>propriété, propriétaire</span>.